İmam-ı Azam Ebu Hanife Fikh-ul Ebsat Hakkında Ayrıntılı Bilgi

Rahman ve Rahim olan Allah (c.c)’in adıyla
Tevhidin asli, buna iman etmenin en doğru yolu sudur: Allah (c.c)’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, öldükten sonra dirilmeye, kadere, hayrın ve serin Allah (c.c)’tan olduğuna,hesap, mizan, cennet ve cehenneme inandım, bunların hepsi de haktir, demek gerekir.
Yüce Allah (c.c), şayi yönüyle değil, ortağı olmaması yönüyle birdir.O, doğurmamış ve doğrulmamıştır. O’na hiçbir şey denk değildir. O Yarattıklarından hiç birine benzemez,isimleri,zati ve fiili sıfatıyla Daima var olmuş ve var olacaktır.
Allah (c.c)’in zati sıfatları: hayat, ilim, semi, basar ve irade Sıfatlarıdır, Fiili sıfatlar ise,tahkik(yaratma),tercik(rızık verme),inşa(yapma), ibda(örneksiz yaratma), ve sun' (sanatla yaratma) ve diğer fiili sıfatlardır.
Allah (c.c), sıfatları ve isimleri ile var olmuş ve var olacaktır. O’nun İsim ve sıfatlarından hiçbiri sonradan olma değildir. O ilmiyle daima bilir, ilim O’nun ezelde sıfatıdır. O kudretiyle daima kadirdir, kudret O’nun ezelde sıfatıdır. Kelam ile konusur, kelam O’nun ezelde sıfatıdır. Yaratması ile daima haliktir, yaratmak O’nun ezelde sıfatıdır. Fiili ile daima faildir, fiil O’nun ezelde sıfatıdır. Fail Allah’tır, fiil ise O’nun ezelde sıfatıdır. Yapılan şey mahlûktur. Yüce Allah’ın fiili ise mahlûk değildir. Allah’ın ezeldeki sıfatları mahlûk ve sonradan olma değildir. Allah’ın sıfatlarının yaratılmış ve sonradan olduğunu söyleyen yahut tereddüt eden veya şüphe eden kimse Yüce Allah’ı inkar etmiş olur.
Kur’an-ı Kerim, Allah (c.c) kelamı olup, Mushaflarda yazılı, kalplerde mahfuz, dil ile okunur ve Hz.Peygamber’e indirilmiştir. Bizim Kur’an-i Kerim’i telaffuzumuz, yazmamız ve okumamız mahlûktur fakat Kur’an mahlûk değildir. Allah’ın Kuran’da belirttiği Musa ve diğer Peygamberlerden, firavun ve iblis’ten naklen verdiği haberlerin hepsi Allah kelamıdır, onlardan haber vermektedir. Allah’ın kelamı mahlûk değildir, fakat Musa’nın ve diğer yaratılmışların kelamı mahlûktur. Kur’an ise Allah’ın kelamı olup, kadim ve ezelidir.
Allah bir şey (varlık)’dır dır, fakat diğer şeyler gibi değildir. O’nun varlığı cisim, cevher, araz, had, zıt, es ve ortaktan uzaktır. O’nun Kur’an’da zikrettiği gibi eli, yüzü ve nefsi vardır, Allah’ın Kur’an’da zikrettiği gibi el, yüz ve nefes gibi şeyler, keyfiyetsiz sıfatlardır. O’nun eli, kudreti veya nimetidir denilemez. Zira bu takdirde sıfat iptal edilmiş olur. Bu, Kaderiyye ve Mutezile’nin görüşüdür. O’nun elinin, keyfiyetsiz sıfat olması gibi, gazabı ve rızası da keyfiyetsiz sıfatlarından iki sıfattır.
Allah, eşyayı bir şeyden yaratmadı. Allah, eşyayı oluşundan Önce, ezelde biliyordu. O, eşyayı takdir eden ve oluşturandır. Allah’ın dilemesi, ilmi, kazası, takdiri ve Levh-i Mahfuz’daki yazısı olmadan, dünya ve ahir ette hiçbir şey vaki olmaz. Ancak onun Levh-i Mahfuz’daki yazısı, hüküm olarak değil, vasıf olarak yazılıdır. Kaza, kader ve dilemek, O’nun nasıl olduğu bilinmeyen sıfatlarındandır. Allah, yok olanı yokluğu halinde yok olarak bilir, onun yarattığı zaman nasıl olacağını bilir, Var olanı, varlığı halinde var olarak bilir, onun yokluğunun nasıl olacağını bilir. Allah ayakta duranın ayakta duruş halini, oturduğu zaman da oturuş halini bilir. Bütün bu durumlarda Allah’ın ilminde ne bir değişme, ne de sonradan olma bir şey hâsıl olmaz. Değişme ve ihtilaf, yaratılanlardan olur.
Allah’ın “Allah Musa’ya hitap etti.” 130 ayetinde belirttiği gibi, Musa Allah’ın kelamını işitti. Şüphesiz ki Allah, Musa ile konuşmasından önce de, kelam sıfatı ile muttasıfı. Yüce Allah yaratmadan da ezelde yaratıcı idi. Allah, Musa’ya hitap ettiğinde, ezelde sıfatı olan kelamı ile konuştu. O’nun sıfatlarının hepsi, mahlûkların sıfatlarından başkadır. O bilir, fakat bizim işittiğimiz gibi değil. O kadirdir, fakat bizim gücümüzün yettiği gibi değil. Biz uzuvlar ve harflerle konuşuruz. Oysaki Allah, uzuvsuz ve harfsiz konuşur. Harfler mahlûktur, fakat Allah’ın kelamı mahlûk değildir.
Allah insanları küfür ve imandan hali olarak yaratmış, sonra Onlara hitap ederek emretmiş ve nehyetmistir. Kâfir olan; Kendi fiili, hakkı inkâr ve reddetmesi ve Allah’ın yardımını kesmesiyle küfre sapmıştır. İman eden de kendi fiili, ikrarı, tasdiki ve Allah’ın muvaffakiyet ve yardımı ile iman etmiştir.
Allah Âdem’in neslini, sulbünden insan şeklinde çıkarmış, Onlara akil vermiş, hitap etmiş, imanı emredip, küfrü yasaklamıştır. Onlar da onun Rab olduğunu ikrar etmişlerdir. Bu, onların imanıdır. İste onlar bu fıtrat üzerine doğarlar. Bundan sonra küfre sapan bu fıtratı değiştirip bozmuş olur. İman ve tasdik eden de fıtratında sebat ve devam göstermiş olur.

Allah, kullarının hiç birini iman veya küfre zorlamamış. Onları mü’min veya kâfir olarak yaratmamıştır. Fakat onları şahıslar olarak yaratmıştır. İman ve küfür kulların fiilleridir. Allah, küfre sapanı, küfrü esnasında kâfir olarak bilir. O kimse daha sonra iman ederse, imanı halinde mü’min olarak bilir, ilmi ve sıfatı değişmeksizin onu sever.
Kulların hareket ve sükûn gibi bütün fiilleri hakikaten kendi Kesbleri (kazançları)’dır dır. Onların yaratıcısı ise Yüce Allah’tır. Onların hepsi Allah’ın dilemesi, ilmi, hükmü ve kaderi ile olur.
Taatlarin hepsi, Allah’ın emri, muhabbetti, rızası, ilmi, dilemesi, kazası ve takdiri ile vacip kılınmıştır. Masiyetlerin hepsi de Allah’ın ilmi, kazası, takdiri ve dilemesi ile olmakla beraber, rızası ve emri değildir.
Peygamberlerin hepsi de (salât ve selam olsun) küçük, büyük günah, küfür ve çirkin hallerden münezzehtir. Fakat onların sürçme ve hataları vaki olmuştur. Hz. Muhammed, Allah’ın sevgili kulu, resulü, nebisi, seçilmiş tertemiz kuludur. O hiçbir zaman puta tapmamış, göz açıp kapayacak bir an bile Allah’a ortak koşmamaktır. O, küçük büyük hiçbir günah işlememiştir.
Peygamberlerden sonra insanların en faziletlisi, Ebu Bekir es-Sıddik, sonra Ömer el-Faruk, sonra Osman b. Affan Zu’n-Nureyn, daha sonra Aliyyu’l-Murtaza’dir. Allah hepsinden razı olsun. Onlar doğruluk üzere, doğruluktan ayrılmayan, ibadet eden kimselerdir. Hepsine sevgi ve saygı duyarız. Hz. Peygamber’in ashabının hepsini Sadece hayırla anarız.
Bir Müslüman, helal saymaması şartıyla, büyük günahlardan birini işlemesi ile kâfir sayamayız. Bu durumdaki bir kimseden iman ismini kaldıramayız, ona gerçek anlamda mü’min deriz. Bir Mü’minin kâfir olmamakla beraber günahkâr olması caizdir.
Günahlar, mü’mine zarar vermez demeyiz. Keza günah isleyen Kimse Cehennem’e girmez de demeyiz. Dünyadan mü’min olarak ayrılan kimse, fasık da olsa Cehennem’de ebedi kalacaktır, demeyiz.
Mürcie’nin dediği gibi, iyiliklerimiz makbul, kötülüklerimiz de affedilmiştir, demeyiz. Fakat kim bütün şartlarına uygun, müfsit ayıplardan uzak amel işler ve onu küfür ve dinden dönme gibi şeylerle boşa çıkarmaz ve dünyadan mü’min olarak ayrılırsa şüphesiz Allah onun amelini zayi etmez, bilakis kabul eder ve ondan dolayı sevap verir, deriz.
Allah’a ortak koşmak ve küfür dışında, büyük ve küçük günah İsleyen, fakat tövbe etmeden mü’min olarak ölen kimsenin durumu Allah’ın dilemesine bağlıdır. Dilerse ona Cehennem’de azap eder, dilerse affeder ve hiç azaba uğratmaz.
Herhangi bir amele riya karıştığı zaman, o amelin ecrini yok eder. Keza ucüb(kendi amelini üstün görmek)de böyledir.
Peygamberlerin mucizeleri ve velilerin kerametleri haktir. Ancak Haberlerde belirtildiği üzere iblis, Firavun ve Deccal gibi Allah düşmanlarina ait olan, onların şimdiye kadar vukua geliş ve gelecek hallerine mucize de, keramet de demeyiz. Bu onların hacetlerini yerine getirmedir. Zira Allah, düşmanlarının ihtiyaçlarını, onları derece cezaya çekmek ve sonunda cezalandırmak seklinde yerine getirir. Onlar da bunu aldanarak azgınlık ve küfürde haddi asarlar. Bunların hepsi de caiz ve mümkündür.
Yüce Allah yaratmadan önce de yaratıcı, rızık vermeden evvel de rızıklandırıcı idi. Allah ahirette görülecektir. Mü’minler Allah’ı cennette aralarında mesafe olmaksızın, teşbihsiz ve keyfiyetsiz olarak baş gözleriyle göreceklerdir.
İman; dil ile ikrar kalb ile tasdiktir. Gökte ve yerde bulunanların imanı, iman edilmesi gereken şeyler yönünden artmaz ve eksilmez, fakat yakin ve tasdik yönünden artar ve eksilir. Müminler iman ve tevhid hususunda birbirlerine müsavidirler. Fakat amel itibariyle birbirlerinden farklıdırlar. İslam Allahın emirlerine teslim olmak ve itaat etmek demektir. Lügat itibariyle iman ve İslam arasında fark vardır. Fakat İslamsız iman imansız da İslam olmaz. Onların ikisi de bir şeyin içi ve dişi gibidirler. Din ise; iman ve şeriatların hepsine verilen bir isimdir.Biz, Yüce Allaha kendisini kitabında tavsif ettiği bütün sıfatlarıyla gerçek olarak biliriz. Hiç kimse Allahın şanına layık şekilde hakkıyla ibadet etmeğe kadir değildir. Fakat insan ancak Allahın kitabında, Rasulullahın bildirdiği ölçüde Allaha ibadet eder.

Bütün müminler; marifet yakin, tevekkül, muhabbet, rıza, korku ve ümit ve iman hususunda birbirlerine müsavidirler. Bu konuda imanın dışındaki hususlarda farklılaşırlar.
Allah, kullarına karsı lütufkârdır, adildir, kulun hak ettiği sevabı lütfüyle kat kat fazlasıyla verir. Kulunu, adaletinin icabı olarak işlediği günahtan dolayı cezalandırır. Keza lütuf olarak bağışlar da.
Peygamberlerin şefaati haktir. Peygamberimizin şefaati, günahkâr müminler ve onlardan büyük günah isleyip cezayı hak etmiş olanlar için hakk ve sabittir.
Hz. Muhammed cahiliye düzenini yıkmakla işe başladı. İlk önce "La ilahe illallah" düsturu ile kalpleri cahiliye pisliklerinden arındırdı. Çünkü tarih boyunca bütün kötülüklerin anası cahili düzen ve yapılanmalar olmuştur. Kötülüklerin anasını ortadan kaldırmadan kötülükten kurtulmak mümkün değildir. Bu nedenle diyoruz ki; Hz. Muhammed bir statükocu değildi. Cahiliye düzenini sosyal, ekonomik ve kültürel anlamda yerle bir etmiş, kökünden devirmişti. Nitekim Veda Hutbesinde bütün beşeriyete karsı şöyle sesleniyordu:
"DİKKAT EDİN! BÜTÜN CAHİLİYE EMİRLERİ (KANUNLARI, YASALARI, HÜKÜMLERİ) AYAKLARIMIN ALTINDADIR VE HEPSİ DE AYAKLARIMIN ALTINDADIR VE HEPSİ DE KALDIRILMISTIR." Görüldüğü gibi Hz. Muhammed ve kendisine inananlar cahiliye düzenini ayaklar altında çiğnetmişlerdir. Esasen islama teslim olmak; bütün beşeri rejimleri ayaklar altına almayı zaruri kılar...
Takva sahibi olmanın alameti, ihrama girenin ihram halinde kendisine kelamdan menettiği gibi kelamdan nefsini menetmektir. Ve "Takva sahibi şeriat-i islamiyeyi iyice bilmek zorundadır. Aksi halde farkında olmadan takvadan çıkar"
Tarih boyunca tüm peygamberlerin ilk vazifesi inanç inkılâbını gerçekleştirmek olmuştur. İnanç inkılâbı gerçekleşinceye kadar ahkâmların tatbikatı ertelenebilir. Çünkü tevhitsiz ahkâmların tatbikatı; hem insanin fıtratına yükletilen bir güç ve hem de işlenen en büyük suçtur.
Kıyamet günü amellerin mizanla tartılacağı hususu haktır. Hz. Peygamberin havzu haktır. Kıyamet günü, hasımlar arasında iyilikler, alınarak kısas ve hesaplaşma olması haktir. İyilikler bulunmadığı takdirde kötülüklerin atılması, hak ve caizdir.
Cennet ve cehennem halen yaratılmıştır, ebediyen de fani olmayacaklardır. Huriler ebediyyen ölmezler. Yüce Allahın cezası da, sevabı da ebedidir.
Allah dilediğini kendisinin bir lütfü olarak hidayete ulaştırır. Dilediğini de adaletinin gereği olarak sapıklığa düşürür. Allahın sapıklığa düşürmesi, hizlanidir. Hizlaninin manası ise; Allahın razı olacağı şeylerden onun muvaffak kılmayıp, yardımını kesmesidir. Bu Allahın adaleti gereğidir. Keza, Allahın günahkârları, isyanları sebebiyle cezalandırması da adaleti icabıdır.
Şeytan, mümin kuldan imanı baskı ve cebirle alır, dememiz doğru değildir. Fakat kul imanı terk ederse şeytan da onun imanını alır, deriz.
Kabirde Münkerle Nekirin sualleri haktir. Kabirde ruhun cesede iade edilmesi haktir. Bütün kâfirler ve asi müminler için kabir sıkıntısı ve azabı haktir.
Âlimlerin, Allahın sıfatlarını farsça(Arapçadan baksa bir dille) söylemeleri caizdir. Fakat Yed yani el kelimesi, Allahın sıfatı olarak söylenemez. Fakat Farsça olarak Ruy-i Huda Allahın yüzü demek değil, keramet ve zillet manasındadır. İtaatli olarak kul, Allaha keyfiyetsiz olarak, asi kul ise keyfiyetsiz olarak Allahtan uzak olur. Yakinlik, uzaklık ve yönelmek yalvaran kula racidir. Keza, cennette komşuluk ve Allahın önünde bulunmak, keyfiyetsiz şeylerdir.
Kuran Allahın resulüne indirilmiş olup, Mushaflarda yazılıdır. Kemal manasında Kuran ayetlerinin hepside fazilet ve büyüklük bakımından Birbirine müsavidir. Fakat bazısında zikir ve zikredilen fazileti bahis konusudur. ayetül kürsi buna misaldir. Burada zikredilen Allahın yüceliği, azameti ve sıfatlarıdır. Bu ayette hem zikir, hem de zikredilenin fazileti olarak, iki fazilet bir araya gelmiştir. Bu kısımda ise sadece zikir fazileti vardır. Kâfirlerin kıssalarında olduğu gibi, bu ayetlerde zikredilenin bir fazileti yoktur, Çünkü zikredilenler kâfirlerdir. Keza Allahın isim ve sıfatlarının hepsi de azamet ve fazilette müsavidir, aralarında farklılık yoktur.

Hz. Peygamberin anne ve babası İslam gelmeden önce öldüler. Kasım, Tahir ve İbrahim Allah resulünün oğulları, Fatima, Rukiyye, Zeyneb ve Ümmügülsüm de kızlarıydılar.
İnsan tevhid ilminin inceliklerinden herhangi birinde güçlükle karsilasirsa, sorup öğreneceği bir âlim buluncaya kadar, Allah katında doğru olana inanması gerekir. Böyle bir kimseyi arayıp bulmakta gecikmesi doğru değildir. Bu hususta tereddüt edilerek beklemek mazur görülmez. Eğer tereddüt ederek beklerse kâfir olur.
Miraç haberi haktır. Onu reddeden sapık ve bidatçi olur. Deccalın, yecüc ve mecücün ortaya çıkması, güneşin batıdan dogması, Hz.İsa'nin gökten inmesi ve sahih haberlerde bildirilen kıyamet alametlerinin hepsi de haktir.
Yüce Allah en dilediğini doğru yola hidayet eder.
"Her çağa ait bir medeniyet O çağın güç kaynaklarına hâkim olmuş ve onları üretip geliştiren toplumlar ve milletler tarafından kurulabilir" işte İslam medeniyeti içerisinde bu vazifeyi hakkıyla ifa etmiş olan kutlu zincirin bir halkası olan İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin İslam Akaidi yani Müslüman’ın inanç boyutunu izah eden bu kısa ama öz, yüzlerce sayfa ile şerh edilen “Fikh-ul Ebsat” adlı eserini sizlere sunuyor ve dualarınızı bekliyoruz... Hakikat şu ki İtikadi mevzularda cehalet Hak Teâlâ indinde mazeret değildir onun için dünyaya geliş gayesinin anahtarı hakkıyla kulluk etmekse hakkıyla kulluğun bası hakkıyla imandır neye nasıl ve neden inanacağını bilmeyenler hayatlarının gayelerini de bilemeyeceklerdir.